No ano 1982, Gabriel García Márquez
recolleu o premio Nóbel de Literatura vestindo un liquiliqui. Nunha entrevista previa, o escritor
contaba que estaba negociando coa Academia Sueca a posibilidade de asistir á
cerimonia con unha guayabera pero, en todo caso, o máis importante era o
que puidese dicir alí, a oportunidade de ler o célebre discurso La Soledad
de América Latina.
Por que negociaba a súa vestimenta
con ninguén? A solemne entrega de premios esixe aos asistentes vestir de
etiqueta, o que nos homes implica, cando o acto é nocturno e ten lugar en
recintos pechados, o uso ou ben do frac,
ou ben do traxe nacional do país de orixe. No 1913, o bengalí Rabindranath Tagore recolleu o seu
Nóbel de Literatura vestido cun dhoti, que ademais de ser a prenda típica
dos homes da india, é un símbolo de anticolonialismo, algo que tamén interesa a
un colombiano que, para non vestir frac,
esgrime o argumento de que tal conxunto de prendas non é o traxe nacional de
ningún país, mais si o de determinada clase social á que el non pertence e
contra a que está. Efectivamente, ese traxe de máxima gala comezaron a usalo os
homes da alta sociedade inglesa a finais do século XVIII.
Así, na citada entrevista, García Márquez
falaba de reivindicar a guayabera como traxe dos países caribeños. A orixe
desa camisa non está demasiado clara,
pero algúns apuntan a que existía nas Filipinas antes da chegada dos españois
e, en todo caso, alúdese a que é unha prenda adecuada para traballar. Traballar
é unha palabra clave, porque non é o mesmo contar a historia da América Latina
dende unha camisa apta para soportar o calor caribeño que dende o vestido
típico da aristocracia colonialista.
O antropólogo lingüístico Gregory
Bateson chama doble vínciulo a un tipo de comunicación paradóxica na que
unha afirmación nega en si mesma o que se di. Dicir que non se vai falar, por
exemplo. Posteriormente, Paul Watzlawick
define dous niveis na Comunicación Humana: o dixital (o que se di) e o
analóxico (cómo se di). Cando hai contradicións entre os dous niveis, fálase de
comunicación fracasada. Ler La Soledad de América Latina en frac
sería contraditorio e restaría credibilidade non só ao discurso, tamén á propia
imaxe do escritor, que igual que a comunicación, constrúese con feitos ademais
de con palabras.
Ao parecer, a guayabera non puido
ser, pero a indumentaria finalmente escollida non deixou de ser un acto de
coherente rebeldía, pois o liquiliqui tampouco era, oficialmente, típico de
ningures. Trátase de un traxe rectangular
que consta só de chaqueta e pantalón e lévase con alpargatas. É típico da
rexión dos Llanos, que abarca parte de Colombia e Venezuela, pero só neste
último país e só dende este mesmo ano 2017 é oficialmente un traxe nacional.
Por iso, vestilo na solemne cerimonia dos premios Nóbel foi un acto de
reivindicación identitaria e insubmisión de clase.
Adelaida Vidal.
Ningún comentario:
Publicar un comentario