Nos rueiros estreitos de Nápoles, saturados de veciñas e
roupa tendida, fálase a berros en napolitano, pero na escola, as crianzas
aprenden italiano.
Chamamos diglosia a unha condición de convivencia
lingüística desigual. Cando unha lingua ten un
status social maior que a outra, unha é a do traballo, a do folclore e a
do día a día; a outra é a de ir falar coa administración, a que aporta
relevancia ao que se di, a de disfrazarse cun traxe alleo na procura de parecer
elegante aos outros.
A obra de Erri de Luca está impregnada desa condición de
clasismo lingüístico onde cada idioma ten ben definidos os espazos que lle
corresponden: a escrita pertence ao
italiano, os insultos son napolitanos ou non son nada. Pode que pensar no autor
de Montedidio ou I pesci non chiudono gli occhi (Os peixes non
pechan os ollos) evoque os tempos pasados do final da II Guerra Mundial, mais a situación non debeu mudar demasiado. Vémola case
repetida nos nacidos ás portas do século XXI que presenta Roberto Saviano. Os
personaxes dos dous escritores gardan para o italiano as declaracións de amor
romántico e a escrita.
Nos anos oitenta, un home enfermo pero fortemente
empoderado, orgulloso de reivindicar o seu pasado partisano, decidiu tomar
medidas para evitar o desarraigo no seu neto, e para iso o primeiro era que o
neno milanés aprendese a lingua do avó calabrés, do sur. Tratábase do
protagonista de La Sonrisa Etrusca, de José Luís Sampedro, e a esa
lingua que tanto valoraba chamáballe dialecto. Un dialecto é a variación local dunha lingua, así que non
sabemos se aquel avó utilizaba o termo referíndose á súa rama do napolitano (o
calabrés, fortemente influído polo grego) ou depreciaba, sen pretendelo, unha
lingua latina con condición de tal. Falan napolitano uns once millóns de
persoas en varias rexións do sur de Italia, pero non é oficial en ningures.
Será por iso que lle chaman dialecto?
En Montedidio, na novela e mais no barrio homónimo, un
personaxe reflexiona que están en Italia pero non son italianos porque para
aprender o idioma do país teñen que estudalo. É doado lembrar aquela sentenza
de Castelao vinculando a lingua á identidade (se aínda somos galegos é por obra
e gracia do idioma). Erri de Luca escribe: “fala con esforzo nun italiano que
na súa boca é unha lingua de domingo”. Imaxino un traxe co que un non acaba de
verse, uns zapatos cos que se camiña como un pato... lémbrame a Galiza, ás anciás que se esforzan por pronunciar castelán
ante as súas netas, como antes fixeron coas súas fillas, coa mellor das
intencións porque así lles irá mellor na vida.
Esfórzanse cando van á consulta médica e, en definitiva, cando senten
que non están á altura do decoro que esixen as circunstancias. Mulleres máis
novas botan man, con menos esforzo, da mesma estratexia de escalada social.
Outras veces, a identidade positiva constrúese do xeito oposto, e como
partisanas da lingua, deciden e resisten.
Na rúa, a conversa entre os balcóns e os vendedores que
convencen das bondades dos seus produtos, fan certa outra consideración de
Castelao, que dicía que a nosa lingua vive porque aínda temos moito que dicir
nela.
Adelaida Vidal
Ningún comentario:
Publicar un comentario