A congostra dos lamentos

Algo teñen estes lugares tan escuros e lóbregos, que tanto se prestan para as lendas e a fantasía. A profundidade do bosque, o deserto ou as profundas simas foron de sempre os lugares escollidos polos penitentes para vencer as tentacións do mundo, pois de feito eran estes os lugares considerados como habitáculos do demoño, lugares preferidos polos anacoretas xa que non hai maior mérito ca aquel de ir a onde está o inimigo para vencelo.

E esta corredoira, que transita polo medio de dous balados de considerable altura, escura e húmida, é un dos lugares máis propensos para que a fantasía lendaria se manifeste, tal aquela que en certa ocasión escoitei no que se chamaba a congostra dos lamentos, onde algunhas noites o vento circula por entre a ramallada que lle dá cubrición con voces que se din dun namorado agardando pola súa amada, neste lugar onde adoitaban encontrarse, ata que ela desapareceu do mundo encerrada na cela dun convento de clausura, e onde o namorado fica cada día laiando a ausencia do seu amor. Outra historia conta que os lamentos que se escoitan non son tales, senón risas dun diaño que subido ó alto dunha desas polas asusta ós camiñantes nocturnos para que tropecen e caian nos lameiros do chan.

E por se faltase imaxinación, aínda hai quen di que eses sons nocturnos son os lamentos dun zapateiro que apareceu cribado a balazos un amencer de agosto do trinta e seis. Como vedes, calquera destas tres historias pode ser certa. Ou as tres.

Algo máis sobre os silenciosos

Por Pepe de Rocaforte 

De novo a voltas con Antón Risco, José Ángel Valente, Virxilio Fernández, Julio López Cid e José Eduardo Valenzuela Ulloa, os ourensáns compoñentes de “Os Silenciosos”, paréceme que un dos motivos de seren descoñecidos como grupo se debeu á elección inicial do idioma castelán para as súas obras de creación. 

Tamén nas reunións do grupo era o castelán o idioma dominante, aínda que Antón Risco e Pepe Valente utilizasen en ocasións o galego. Como supoño que o faría Virxilio. No seu libro “Ay Ourense, Ourense...!” Eduardo Valenzuela non o di, pero conta como nas visitas á casa dos pais do pintor a nai faláballes sempre en galego. Non é unha proba concluínte, pero non deixa de aportar un indicio. 

A respecto da obra de creación, compre salientar unha excepción: Valente publicou en galego, no xornal “La Noche”, de Santiago, os seus primeiros poemas. Pero despois non volvería utilizar este idioma ata 1981 en que saen a luz “Sete cantigas de Alén”, máis tarde reeditadas nun volume ó cal se engadiría o resto da súa obra en galego. 

Antón Risco, en cambio, empezaría publicando en castelán os seus libros de crítica literaria: “Estética de Valle Inclán”, “Azorín y la ruptura con la novela tradicional”, “Literatura y figuración”, etcétera. Para nos anos oitenta dar inicio a unha extensa produción en galego co libro de relatos “Memorias dun emigrante”, que finalizaría con “Os fillos do río” e “O embrión”, novelas publicadas ambas despois da súa morte. 

Julio López Cid é, dos membros do grupo, tal vez o máis belixerante idiomaticamente (Pódese ver no seu artigo “Ay, Orense, Orense”, publicado o 20 de agosto de 2016 no xornal La Región). E na súa novela “Última cena”, onde explica que os diálogos do personaxe Demetrio dos Cás están escritos en galego, detalle en realidade pouco significativo (ou tal vez bastante significativo), xustificándoo así en“A modo de prólogo”, no inicio do libro: «no hay en ello oportunismo ni –mucho menos- concesión de ningún género; sencillamente, me fue imposible hacerme a la idea del Demetrio dos Cás diciendo “...que si llega a ser otro, le rebanaba los testículos”.» 

Está claro que López Cid decidírase polo castelán desde antes do seu primeiro relato publicado, “¡Pobre Celso!”, Premio Sésamo no 4º trimestre de 1959, de “Puente Sobreira”, publicado en 1982, de “Última Cena”,2002, e de “El río”, 2008. 

E para rematar: de José Eduardo Valenzuela os dous libros que coñezo, “Como a dos voces”, 1985, e “¡Ay, Ourense, Ourense!...”, 2006, están ambos publicados en castelán, como tamén o resto da súa obra a xulgar polos títulos. 

E esto é o que hai. 

OS SILENCIOSOS

Por Pepe de Rocaforte

Antón Risco co seu pai, entre dous amigos

Prometera escribir sobre artistas viaxeiros ourensáns pensando naquel grupo, “Os Artistiñas”, Quessada, Acisclo, José Luís de Dios, Casares en certa medida, e algún outro que agora mesmo non me vén á memoria, formado arredor da figura de don Vicente Risco, pero dándolle voltas ó asunto decidín tratar doutros artistas tamén ourensáns, autodenominados “Los Silenciosos”, con algúns dos cales tiven unha certa relación xa moitos anos despois, nos anos noventa, mentres cos “Artistiñas” non cheguei ter ningunha relación persoal, a non ser, tamén nos noventa, dun breve trato con Acisclo.

Eran “Los Silenciosos” Antón Risco, José Ángel Valente, Virxilio Fernández, Julio López Cid e José Eduardo Valenzuela Ulloa, todos escritores a excepción de Virxilio, pintor. Mortos a día de hoxe Risco, Valente e Virxilio. Non sei se aínda vivos, desexo que si, Valenzuela e López Cid, cos cales a última comunicación que tiven foi na primeira década deste século.

Virxilio

Así como os Artistiñas fixeran famoso “O Volter” do Tucho da Consolación, o lugar de reunión dos Silenciosos foi outra taberna, “El Refugio”, sen a mesma resonancia, a pesar do recoñecemento acadado pola maioría dos compoñentes do grupo. Xente eminentemente viaxeira, deles só Virxilio regresou a Ourense para alí vivir e morrer. Dos demais, Valenzuela, se vive, reside en Madrid, Julio López Cid, se tamén vive, en Ferney Voltaire, ó lado de Xenebra, Antón Risco, despois de se xubilar como profesor da Universidade Laval, no Quebec, morto cando viña para instalarse na ría de Vigo. José Ángel Valente tamén regresaría a Ourense, despois de morto, para descansar o resto da eternidade no cemiterio de San Francisco.

Deste grupo chamoume a atención a súa fixación nun par de motivos polos cales tamén, anos despois, me interesaría eu. Eran o carballo da Merteira e a aldea abandonada de Valdoseira, que deu pé a un fermosísimo conto do Antón, “Ningures”, co cal se cerra o seu libro “Memorias dun emigrante”.

Sobre “Ningures” escribiu tamén un relato Julio López Cid, co mesmo título, que me enviou, inédito, no ano 2003, coa indicación de que formaba parte dun libro, “El río”, daquela inédito e hoxe publicado, aínda que non o puiden ler. E José Eduardo Valenzuela fixo a peza teatral “Por qué se hundió Amarante”, tamén descoñecida para min. Sobre o carballo da Merteira escribiu Valente un poema en prosa, “Elegía. El árbol”, dedicado “a Julio, Antón, Virgilio, Eduardo”, no seu libro “Interior con figuras”.

E aquí, por non me estender excesivamente, paro por hoxe. Pero sobre o tema volverei máis adiante (salvo imprevistos).